ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΠΟΥΤΖΑΚΗΣ
ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΚΟΡΔΑΛΟΣ. Ένας θρύλος. Ένας άνθρωπος φαινόμενο για την εποχή του. Ο Άνθρωπος που για τους περισσότερους Κρητικούς καλλιτέχνες και γλεντζέδες θεωρούνταν πρωτεργάτης των σημερινών καλών εκτελέσεων κρητικού μουσικού μοτίβου σε ρυθμό και σε παλμό. Ένας άνθρωπος που σέβονταν όλοι οι καλλιτέχνες ανεξαρτήτου ηλικίας και θέσης προσωπικής είτε στη ζωή είτε επαγγελματικά. Ο Θανάσης των Σαλονιών και ο Θανάσης των απλών και μερακλήδων Ανθρώπων. Ο Άνθρωπος που άλλαξε αλλά και έκανε τους Κρητικούς να αγαπήσουν τον αείμνηστο Ροδινό μέσα από τα τραγούδια του αλλά και από τις αμέτρητες φορές που ύμνησε το όνομα του για το λόγο της διδαχής του σαν λυράρης και καλλιτέχνης. Ο Θανάσης Σκορδαλός που σε κάθε λέξη του κρεμόταν ο θεός στα χείλη του. Ο Θανάσης που δεν σταμάτησε μπροστά στα τέρατα της τότε εποχής του σαν νέος καλλιτέχνης, που πάλεψε ανάμεσα σε θεριά, που όμως ξεχώρισε γιατί ο Δικός του θεός μεγαλούργησε πάνω του. Του έδωσε πνοή ανάσα την οποία τη μετέφερε με τις συνθέσεις του στους ακροατές φίλους της μουσικής του να αναπνέουν ακούγοντας την, μιας και τους κοβόταν η ανάσα πολλές φορές που ο ίδιος μεγαλουργούσε με το δοξάρι του. Αυτόν τον Θανάση τιμούν οι φίλοι της μουσικής του στο πανέμορφο χωριό του το Σπήλι. Το χωριό των φίλων του Θανάση. Το χωριό των γλεντζέδων, των Ανθρώπων που Αγαπούν τη παράδοση και της δίνουν τη θέση που της ανήκει. Ένα τέτοιο Θανάση Σκορδαλό τιμούν οι φίλοι του που τον τραγουδούν σε όλα τα μέρη και πλάτη του κόσμου όπου ζουν Έλληνες και Κρητικοί. Τιμή μας όσοι μπορέσαμε να ζήσουμε αυτές τις ανεπανάληπτες στιγμές δίπλα του. !!!!!!!!!Α.Θ.Α.Ν.Α.Τ.Ο.Σ!!!!!!!
ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΚΟΡΔΑΛΟΣ. Ένας θρύλος. Ένας άνθρωπος φαινόμενο για την εποχή του. Ο Άνθρωπος που για τους περισσότερους Κρητικούς καλλιτέχνες και γλεντζέδες θεωρούνταν πρωτεργάτης των σημερινών καλών εκτελέσεων κρητικού μουσικού μοτίβου σε ρυθμό και σε παλμό. Ένας άνθρωπος που σέβονταν όλοι οι καλλιτέχνες ανεξαρτήτου ηλικίας και θέσης προσωπικής είτε στη ζωή είτε επαγγελματικά. Ο Θανάσης των Σαλονιών και ο Θανάσης των απλών και μερακλήδων Ανθρώπων. Ο Άνθρωπος που άλλαξε αλλά και έκανε τους Κρητικούς να αγαπήσουν τον αείμνηστο Ροδινό μέσα από τα τραγούδια του αλλά και από τις αμέτρητες φορές που ύμνησε το όνομα του για το λόγο της διδαχής του σαν λυράρης και καλλιτέχνης. Ο Θανάσης Σκορδαλός που σε κάθε λέξη του κρεμόταν ο θεός στα χείλη του. Ο Θανάσης που δεν σταμάτησε μπροστά στα τέρατα της τότε εποχής του σαν νέος καλλιτέχνης, που πάλεψε ανάμεσα σε θεριά, που όμως ξεχώρισε γιατί ο Δικός του θεός μεγαλούργησε πάνω του. Του έδωσε πνοή ανάσα την οποία τη μετέφερε με τις συνθέσεις του στους ακροατές φίλους της μουσικής του να αναπνέουν ακούγοντας την, μιας και τους κοβόταν η ανάσα πολλές φορές που ο ίδιος μεγαλουργούσε με το δοξάρι του. Αυτόν τον Θανάση τιμούν οι φίλοι της μουσικής του στο πανέμορφο χωριό του το Σπήλι. Το χωριό των φίλων του Θανάση. Το χωριό των γλεντζέδων, των Ανθρώπων που Αγαπούν τη παράδοση και της δίνουν τη θέση που της ανήκει. Ένα τέτοιο Θανάση Σκορδαλό τιμούν οι φίλοι του που τον τραγουδούν σε όλα τα μέρη και πλάτη του κόσμου όπου ζουν Έλληνες και Κρητικοί. Τιμή μας όσοι μπορέσαμε να ζήσουμε αυτές τις ανεπανάληπτες στιγμές δίπλα του. !!!!!!!!!Α.Θ.Α.Ν.Α.Τ.Ο.Σ!!!!!!!
ΚΑΙΤΗ ΣΚΟΡΔΑΛΟΥ-ΧΑΛΑΜΠΑΛΑΚΗ (Σύζυγος Θανάση Σκορδαλού)
ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΕΡΗΦΑΝΟΙ ΠΟΥ ΕΙΜΑΣΤΕ ΠΑΙΔΙΑ ΣΟΥ
ΚΩΣΤΗΣ ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ (ποιητής)
ΜΑΝΩΛΗΣ ΛΙΑΠΑΚΗΣ (λαούτο)
Ο Μανώλης Λιαπάκης συνεργάστηκε με τον Θανάση Σκορδαλό από το 1992. Υπήρχε μεταξύ τους μια αμοιβαία εκτίμηση και εμπιστοσύνη. Από ηχογραφήσεις που έχουν ήδη αναρτηθεί στην ιστοσελίδα αυτή, φαίνεται πως η αρτιότητα και η σεμνότητα της μουσικής του Μανώλη έδενε με την τέχνη και την φαντασία του Θανάση Σκορδαλού. Αξίζει να αναφερθούμε στην αρχή της συνεργασίας τους:
Αύγουστος 1992, Σπήλι. Ο Θανάσης κάθε χρόνο την ημέρα της Παναγίας συνήθιζε να βρίσκεται στο Σπήλι. Πολλές φορές το γλέντι γινόταν στο κέντρο «Καψαλές», όμως εκείνη τη χρονιά δεν ήταν δυνατόν αυτό, γιατί την ίδια μέρα υπήρχε και κάποια άλλη κοινωνική εκδήλωση. Τελικά, ο Σκορδαλός έπαιξε στο μαγαζί του ανιψιού του, Αντώνη, δίπλα στη βρύση του Σπηλίου με τον Μανώλη Λιαπάκη στο λαούτο. Ήταν μια ιδιαίτερη μέρα καθώς είχε έρθει ο γιος του από την Αμερική και οι κόρες του από την Αθήνα. Στο γλέντι παρευρέθηκε επίσης ο Σπηλιανός λυράρης Γιώργης Καλογρίδης με τη σύζυγό του. Ο Θανάσης, ενθουσιασμένος, μεταφέροντας πάντοτε τα συναισθήματά του στη λύρα, έπαιξε με πολύ κέφι. Χαρακτηριστικά αναφέρει ο Μανώλης Λιαπάκης πως «στη διάρκεια του γλεντιού, ο Θανάσης δημιουργούσε νέα κομμάτια και γυρίσματα τα οποία δεν ήταν δισκογραφημένα». Μου επιβεβαίωσε, μάλιστα, πως τις συγκεκριμένες αυτές μελωδίες δεν τις ξανάκουσε από τον δάσκαλο. Θα είχε μεγάλη αξία να μελετήσουμε όσα έπαιξε ο Σκορδαλός εκείνη τη μέρα. Μακάρι να βρεθεί ηχογράφηση από εκεί. Πάντα είχε κάτι διαφορετικό να παρουσιάσει και αυτό είναι που κάνει τις ηχογραφήσεις τόσο ενδιαφέρουσες.
Κλεάνθης Ατσαλάκης
ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΝΤΑΚΗΣ (βιολί)
Κείμενο 1ο: Δημοσιεύτηκε το 1999 στο CD "Ζωντανές ηχογραφήσεις" από την Cretaphon
Μια καλλιτεχνική φυσιογνωμία που σφράγισε με την παρουσία της τα μουσικά δρώμενα στην Κρητική μουσική. Προικισμένος από το θεό με το ανεκτίμητο τάλαντο του «Μεγάλου» και την εντολή να αλλάξει με την παρουσία του το μουσικό χάρτη της Κρήτης και να δημιουργήσει το νέο Κρητικό Μουσικό Αλφάβητο και πράγματι, ο Θανάση; Σκορδαλός κατάφερε μέσα στα 60 χρόνια της καλλιτεχνικής τους δράσης:
1. Να γίνει ο μεγαλύτερος δημιουργός από πλευράς όγκου και ποιότητας καινούριων μουσικών έργων και μάλιστα με διαφορά από τους προγενέστερους και σύγχρονούς του. Αν δε προσθέσουμε και τις επανεκτελέσεις από τον ίδιο ομοίων μουσικών έργων και λαμβανομένου υπ' όψη ότι κάθε φορά τα έπαιζε με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με τα ερεθίσματα που δεχόταν, τότε πια το έργο του γίνεται τεράστιο.
2. Να μεταφέρει με σεβασμό και χωρίς αλλοιώσει; τη μουσική των προγενέστερων και στις περισσότερες μάλιστα φορές να τη διασκευάσει σε καλύτερες φόρμες από τα πρωτότυπα.
3. Να εξελίξει τη συνοδεία του πρώτου οργάνου σε νέα καλύτερα δεδομένα και με τέτοιο τρόπο, κάθε φορά, ώστε να δένουν μεταξύ τους και να βγαίνει το ανάλογο ηχόχρωμα.
4. Χρησιμοποιώντας με φαντασία τους δρόμους της βυζαντινής μουσικής δημιούργησε νέους τρόπους έκφρασης στο τραγούδι. Θεωρώ ότι η φωνή του είναι η τεχνικότερη που έχει βγάλει η Κρήτη μέχρι σήμερα.
5. Συμπερασματικά Θανάσης Σκορδαλός σημαίνει: Χρόνος, φαντασία, χρώμα, μελωδία, μεγαλοπρέπεια, ψυχή.
Αγαπημένε μας δάσκαλε, αγαπημένε μου φίλε, σ' ευχαριστούμε για όλα αυτά που πρόσφερες στη μουσική του τόπου μας και στην καρδιά του κάθε μερακλή.
Ο φίλος σου βιολάτορας
Γιώργης Τσαντάκης
5-5-98
Κείμενο 2ο: Δημοσιεύτηκε στο CD "Κι αν έφυγα υπάρχω" τον Απρίλιο του 2001
Ξεδιπλώνοντας τις αναμνήσεις από τη δημιουργία του τελευταίου αυτού έργου του Θανάση Σκορδαλού θα 'θελα να μεταφέρω εδώ το κλίμα εκείνων των ημερών όπως το έζησα μιας και φτιάχτηκε στο σπίτι μου και ,ήμουν παρών στην ηχογράφησή του.
Η όλη διαδικασία κράτησε 3 μήνες περίπου μέχρι την ηχογράφηση, που έγινε το Φεβρουάριο του 1996.
Εντελώς αβίαστα και σε στιγμές που η συναισθηματική φόρτισή του ήταν μεγάλη και η ψυχή ήθελε να μιλήσει, ο Θ. Σ. έπιανε τη λύρα ή το μπουζούκι.
Κρατώντας του ισοκράτημα με την κιθάρα και ταξιδεύοντας μαζί στο πέλαγος της μουσικής του φαντασίας, χάραξε και αποτύπωσε τα τέσσερα τραγούδια. Από εκεί και μετά σε ελάχιστο χρόνο ολοκληρώθηκε η τελική τους μορφή.
Ο Θ. Σ. είχε αυτό το χάρισμα. Ταχύτατη εγκεφαλική επεξεργασία της ιδέας και ταυτόχρονη μεταφορά στο όργανο.
Σχεδόν αμέσως είχε έτοιμη και τη φωνητική ερμηνεία του τραγουδιού.
Θα 'θελα σ' αυτό το σημείο να επισημάνω τη βαρύτητα που έδινε ο Θ. Σ. στην πρώτη αποτύπωση του κάθε μουσικού του έργου.
Σπάνια επαναλάμβανε δεύτερη φορά την εκτέλεση ακόμη κι αν υπήρχε
κάποια μικρή ατέλεια στην αρχική ηχογράφηση. Κι αυτό γινόταν γιατί στην πρώτη συνήθως εκτέλεση έβγαινε όλη του η συναισθηματική φόρτιση και η κατάθεση της ψυχής του.
Δεν πρόλαβε όμως δυστυχώς να τελειώσει αυτό το έργο όπως το φαντάστηκε λόγω των προβλημάτων της υγείας του.
Παρ' όλα αυτά, ακούγοντας προσεκτικά τα τελευταία τραγούδια του Θ. Σ. παρατηρούμε τα παρακάτω:
1. Τη συγγένεια της μουσικής έκφρασής του με τους δρόμους της Βυζαντινής μουσικής, όπως την εξέφραζαν οι αυτοδίδακτοι λαϊκοί ψαλτάδες.
2. Για άλλη μια φορά μέσα και από αυτά τα τραγούδια φαίνεται η λιτότητα που χαρακτηρίζει όλο το έργο του ακόμη και στο έργο της συνοδείας, η οποία βασίζεται κυρίως σε καθαρά ισοκρατήματα χωρίς περιττές υπερβολές (φιγούρες) από την πλευρά των συνοδών μουσικών. Οι μουσικοί πειθαρχώντας στις υποδείξεις του συνοδεύουν το Θ. Σ. λιτά και καθαρά, δίνοντας την ανάλογη δυναμική και το φανταστικό ηχόχρωμα στα τραγούδια του.
Και το μουσικό άκουσμα των τελευταίων 4 τραγουδιών είναι άρτιο και αναγνωρίσιμο, γλυκύτατο, μελωδικό, απόλυτα ρυθμικό, όπως μας έχει διδάξει με όλα της τα τραγούδια η μουσική Σχολή του Θ. Σ..
Εκτός όμως τη μουσική πιο χαρακτηριστικό είναι το τραγούδι. Ένα τραγούδι που μόνο ο Θ. Σ. μπορούσε να αποδώσει με αυτό τον τρόπο. Η λυρικότητα, η γλυκύτητα, η ανεπανάληπτη τεχνική και ο απόλυτος έλεγχος της φωνής δίνουν στον κάθε μερακλή αυτό που περιμένει.
Ειδικά το τελευταίο τραγούδι με το μπουζούκι μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο μελέτης από ανθρώπους που θέλουν πραγματικά να υπηρετήσουν την μουσική μας παράδοση με μεγάλη ευθύνη.
Σίγουρα θα διδαχτούν και θα διδάξουν πολλά.
Ευχαριστώ το θεό που στη ζωή μού αξίωσε, εκτός από την κλήση προς τη μουσική, να γνωρίσω και ένα μεγάλο δάσκαλο όπως το Θ. Σ..
Μέσω αυτής της σχέσης και της φιλίας, έχοντας μάλιστα κοινές αγάπες και απόψεις πάνω στη μουσική μας, ένιωσα να περπατώ πιο στέρεα πάνω στους ανόθευτους δρόμους της γνήσιας λαϊκής κρητικής μουσικής, όπως τη διδάχτηκε, τη μετέφερε και τη διαμόρφωσε μέσα από την καλλιτεχνική του πορεία ο Θ. Σ..
Ακόμη μου μετέδωσε στοιχεία που δεν διδάσκονται σε κανένα μουσικό πανεπιστήμιο, αλλά είναι έμφυτα και παραδίδονται από γενιά σε γενιά από τους ανθρώπους εκείνους που η φύση προικοδοτεί με ακριβά και μοναδικά χαρίσματα.
ΚΛΕΑΝΘΗΣ ΑΤΣΑΛΑΚΗΣ (λύρα)
Ξεκινώντας να γράψω ορισμένες σκέψεις για τον Θανάση Σκορδαλό, θα ήθελα πρώτα να πω πως είναι ίσως ο μοναδικός Κρητικός καλλιτέχνης που δημιούργησε μια μουσική Σχολή με στοιχεία από τη μουσική παράδοση ολόκληρης της Κρήτης. Αρκετοί το προσπάθησαν αυτό. Κανείς όμως δεν κατάφερε να κρατήσει την ισορροπία μεταξύ των διαφορετικών ηχοχρωμάτων. Με την ίδια άνεση και με απόλυτη επιτυχία διασκεύαζε και απέδιδε Αποκορωνιώτικους, Κισσαμίτικους και Ρεθεμνιώτικους συρτούς, Αμαριώτικα και Αϊβασιλιώτικα πεντοζάλια, Ηρακλειώτικες και Στειακές κοντυλιές, ριζίτικα και μη χορευτικά τραγούδια. Είναι ο μοναδικός λυράρης που κατάφερε να αποδώσει στη λύρα άριστα Στειακές και Ηρακλειώτικες κοντυλιές, καθώς και να δημιουργήσει πάνω σε αυτές νέες επιτυχημένες και πρωτότυπες συνθέσεις. Φυσικά εκτός από τις διασκευές των ήδη υπαρχόντων μελωδιών, η μεγαλύτερή του προσφορά είναι η σύνθεση νέων, πρωτότυπων έργων.
Εδώ θα ήθελα να τονίσω την έννοια της σύνθεσης ενός κρητικού μουσικού έργου. Δεν αρκεί να τοποθετηθούν ορισμένες νότες στη σειρά για να δημιουργηθεί ένα νέο μουσικό θέμα, του οποίου ο ορισμός είναι η διαρκής αναζήτηση και ανάπτυξη. Δεν είναι κάτι στάσιμο, όπως συμβαίνει συνήθως στον τρόπο σύνθεσης που έχει υιοθετηθεί τα τελευταία 60 χρόνια στην κρητική μουσική. Ο Θ. Σ. είχε το μοναδικό χάρισμα: Κάθε νέα σύνθεση του να ανοίγει ένα νέο μουσικό ορίζοντα πάνω στον οποίο ο ίδιος δημιουργούσε πολλές διαφορετικές μελωδίες συνήθως αυθόρμητα σε γλέντια και φιλικές παρέες. Αυτό το χαρακτηριστικό κατά τη γνώμη μου δεν το είχε κανένας άλλος κρητικός καλλιτέχνης. Δημιούργησαν κι άλλοι νέες μελωδίες. Ο Θ. Σ. όμως δημιουργούσε νέα μουσικά θέματα. Αυτή είναι η διαφορά.
Η συνθετική του γραμμή ποτέ δεν ξέφυγε από το κρητικό ηχόχρωμα όσο τολμηρή κι αν ήταν η κάθε δημιουργία του. Τόσο όσον αφορά τους μουσικούς δρόμους-ήχους, όσο και τα διάφορα είδη ρυθμών (από συρτούς και κοντυλιές μέχρι καλαματιανά και τραγούδια μη χορευτικά). Ο λόγος που το τονίζω αυτό το θέμα είναι γιατί μετά τον Θ. Σ., οι συνθέσεις ξέφυγαν κατά πολύ από το τοπικό ύφος του νησιού. Κάποιοι ίσως διαφωνήσουν και θεωρήσουν πως έτσι δεν μπορεί να εξελιχθεί η μουσική. Όμως για να εξελίξει κάποιος μια μουσική παράδοση, θα πρέπει πρωτίστως να τη γνωρίζει άριστα. Εκεί θεωρώ πως βρίσκεται το πρόβλημα.
Αρκετοί καλλιτέχνες μετά τον Θ. Σ. θέλησαν να δημιουργήσουν δική τους μουσική έκφραση, χωρίς καν να γνωρίζουν και να εκτελούν με λεπτομέρεια το βασικό κρητικό ρεπερτόριο, το οποίον απεικονίζεται στην προπολεμική κρητική δισκογραφία. Θέλω επίσης να εκφράσω την άποψη ότι η σύνθεση είναι ένα πάρα πολύ σπάνιο χάρισμα. Σε ολόκληρη την Ελλάδα, οι άνθρωποι που πήγαν μπροστά τη μουσική δημιουργία ήταν συγκεκριμένοι και λίγοι. Νομίζω πως ο Θ. Σ. ξεχώρισε από τους κρητικούς δημιουργούς.
Χαρακτηριστικός υπήρξε ο χειρισμός της λύρας από τον Θ. Σ.. Σταθερό δοξάρι, σωστά τοποθετημένοι δακτυλισμοί χωρίς ανούσιες υπερβολές, άρτια μουσική σκέψη και φαντασία, μουσικές φράσεις τοποθετημένες με ακρίβεια, τέλεια και αυθόρμητη ανάπτυξη των μουσικών θεμάτων. Με λίγα λόγια, δημιούργησε μια δική του τεχνοτροπία πάνω στο όργανο αυτό, την οποία όποιος μελετήσει και υιοθετήσει, σίγουρα θα οδηγηθεί σε σωστό χειρισμό της λύρας και του δοξαριού και δεν θα χαθεί μέσα στις ανακρίβειες του χάους που έχει δημιουργηθεί στην κρητική μουσική. Αυτό το λέω και μετά από προσωπική ενασχόληση με την λύρα.
Αξίζει να αναφερθεί ότι είναι ο μοναδικός ο οποίος τίμια εγκατέλειψε τη διδασκαλία της λύρας, παρότι είχε επιχειρήσει κάποια στιγμή να δημιουργήσει μια σχολή διδασκαλίας της κρητικής λύρας. Ο λόγος ήταν προφανής. Η μουσική μας, όπως και όλη η δημοτική μουσική της Ελλάδας, δεν στηρίζεται σε νότες του δυτικού πενταγράμμου, ούτε σε συγκεκριμένα μουσικά μόρια, τα οποία πολλοί επιχειρούν τα τελευταία χρόνια να καταγράψουν και να αναλύσουν μέσω της δυτικής ή βυζαντινής σημειογραφίας και των μουσικών δρόμων-μακαμιών που προέρχονται από την ανατολή. Σαφώς υπάρχουν επιρροές ιδιαιτέρως από τη βυζαντινή μουσική και ίσως από ορισμένους μουσικούς δρόμους. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μπορεί να γίνει καταγραφή και ανάλυση της κρητικής μουσικής με τις παραπάνω μεθόδους, ώστε να διευκολυνθεί ο κάθε μαθητής στη μελέτη του. Ακόμα, γίνεται προσπάθεια ένταξης της δημοτικής μουσικής σε ωδεία και πανεπιστήμια.
Πρέπει να γίνει σαφές ότι δεν είναι κατάλληλος ο καθένας να «μοιράζει» πιστοποιήσεις γνώσεων που αφορούν στην παραδοσιακή μουσική. Ο λόγος, είναι αδύνατο να οριστεί συγκεκριμένη ύλη που πρέπει να διδαχθεί ένας σπουδαστής για να μπορέσει να διδάξει αργότερα κι εκείνος. Η επιτυχία κρύβεται μονάχα στο έμφυτο χάρισμα και στην ικανότητα να μπορεί ο μουσικός να εκφράσει μέσω του οργάνου όσα έχουν περάσει μέσα στην ψυχή του ως γνώση και εμπειρία. Και φυσικά, αυτό είναι αδύνατον να γίνει μέσω πενταγράμμου ή άλλων τρόπων διδασκαλίας που έχουν θεσπιστεί πέραν του πρακτικού.
Ο Θ. Σ. σωστά υποστήριξε πως η εκμάθηση της λύρας βασίζεται στο έμφυτο ταλέντο, τα μουσικά βιώματα και την πρακτική διδασκαλία και μόνο. Η μοναδική παρέμβαση που μπορεί να κάνει ο δάσκαλος είναι να καθοδηγήσει το μαθητή στα σωστά και ανόθευτα μουσικά μονοπάτια, ώστε να μην πελαγώσει μέσα στην πληθώρα των λανθασμένων επιρροών από τα αναμεμειγμένα σημερινά μουσικά είδη, τα οποία δυστυχώς δεν περιέχουν πλέον τα ιδιαίτερα μουσικά χαρακτηριστικά του κάθε τόπου.
Παρατηρείται τα τελευταία 40 χρόνια η δημιουργία σχολών λύρας με μαζική εκμάθηση, δηλαδή τμήματα με μεγάλο αριθμό μαθητών. Δυστυχώς, η διδασκαλία γίνεται πάντα μέσω της σημειογραφίας και ελάχιστοι είναι εκείνοι που υιοθετούν τον πρακτικό τρόπο εκμάθησης λύρας. Φυσικά αυτό έχει μόνο ένα σκοπό: το μεγαλύτερο δυνατό κέρδος. Είναι αυτονόητο να πούμε ότι σωστή διδασκαλία μπορεί να γίνει μόνο σε ατομικό επίπεδο. Αυτός είναι άλλος ένας λόγος που ο Θ. Σ. εγκατέλειψε τις σχολές λύρας. Ένας μουσικός της εμβέλειας του Θ. Σ. ψάχνει ταλέντα τα όποια μπορούν ενδεχομένως να συνεχίσουν ή τουλάχιστον να διαδώσουν το έργο του και ίσως ολόκληρο το μουσικό θησαυρό της Κρήτης, και όχι να εξυπηρετήσει φιλοδοξίες γονέων και συγγενών που θέλουν οπωσδήποτε η κάθε σχολή λύρας να μετατρέψει το παιδί τους σε καλλιτέχνη, ανεξάρτητα αν έχει ή δεν έχει τα προσόντα.
Ο Θ. Σ. πάντοτε προσέγγιζε νέους και ανερχόμενους καλλιτέχνες και προσπαθούσε να τους συμβουλέψει και να τους καθοδηγήσει ώστε να εξελιχθούν σωστά. Όμως ελάχιστοι καλλιτέχνες ακολούθησαν την τέλεια και άρτια τεχνική του Θ. Σ., τόσο στη λύρα, όσο και στο τραγούδι. Ίσως αυτό να οφείλεται σε υπερεκτιμημένες προσωπικές ικανότητες. Δηλαδή αρκετοί ίσως πιστεύουν ότι μπορούν να στήσουν από μόνοι τους έναν τρόπο χειρισμού της λύρας. Είναι πιστεύω ένας από τους βασικότερους λόγους που η κρητική μουσική, και γενικότερα η δημοτική μουσική, έχει πάρει πολύ άσχημη τροπή. Λάθος πρότυπα = αποτυχημένη μουσική πορεία. Απόδειξη είναι πως ακόμη και ο Θ. Σ. που ήταν ένα μουσικό φαινόμενο για την Κρήτη και όχι μόνο, επηρεάστηκε στο ξεκίνημά του από ανθρώπους που είχαν βαθιές και σωστές μουσικές βάσεις. Όπως αναφέρει ο ίδιος, τον συγκίνησαν αρκετοί καλλιτέχνες της εποχής με έμφαση στον Ανδρέα Ροδινό (στη λύρα) και τον Γιάννη Μπαξεβάνη (στο τραγούδι) που ήταν από τους αρτιότερους καλλιτέχνες της εποχής εκείνης, αλλά και γενικά της κρητικής μουσικής.
Συμπερασματικά, ο Θ. Σ. ανέβασε σε τεράστιο βαθμό το επίπεδο της κρητικής μουσικής. Μπορώ να πω πως ανέπτυξε την τελειότερη τεχνική της κρητικής λύρας. Αν κάποιος θελήσει να γνωρίσει την κρητική μουσική μέσα από τον Θανάση Σκορδαλό, σίγουρα θα έχει μια πάρα πολύ καλή εικόνα για τη σωστή και ολοκληρωμένη εικόνα τόσο της μουσικής μας, όσο και για τις δυνατότητες της λύρας.
ΡΟΥΣΑ ΛΙΤΙΝΑ